Ban da xuất hiện trong 1-2 ngày với các tổn thương phẳng hoặc gồ lên, máu đỏ và một số hình thành bọng nước. Ban này không ngứa và thường khu trú ở lòng bàn tay hoặc lòng bàn chân. Như vậy, ban thường xuất hiện ở các vị trí tay, chân và miệng nên bệnh có tên tay chân miệng.
Năm nay, bệnh tay chân miệng đánh dấu sự xuất hiện trở lại của chủng virus Enterovirus 71 từng gây đại dịch trên cả nước năm 2011. Điều đáng lo ngại là số ca mắc bệnh vẫn có xu hướng tiếp tục gia tăng.
Theo Cục Y tế dự phòng, tính đến đầu tháng 10, cả nước ghi nhận 61.821 trường hợp mắc tay chân miệng rải rác tại 63 tỉnh, thành phố. Trong đó có 29.324 trường hợp nhập viện và 6 trường hợp tử vong tại 5 tỉnh, thành phố thuộc khu vực phía Nam.
Số ca bệnh chủ yếu ở trẻ dưới 10 tuổi (chiếm 99,5%), trong đó hay gặp ở nhóm 1-5 tuổi, tuổi trẻ đi mẫu giáo (chiếm 79%) và dưới 1 tuổi (chiếm 17%).
So với năm 2017, số ca bị tay chân miệng cả nước giảm 18,9%, số trường hợp nhập viện giảm 14,9%. Tuy nhiên, một số tỉnh, thành phố ghi nhận số ca mắc tích lũy cao và gia tăng nhanh trong các tuần gần đây, chủ yếu trong miền Nam với 41.218 trường hợp (chiếm 77%). 6 trường hợp tử vong cũng được ghi nhận trong khu vực này, trong khi năm 2017 chỉ có một trường hợp tử vong do tay chân miệng và năm 2016 không có ca nào.
Hiện bệnh tay chân miệng chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và vắc xin dự phòng. Bệnh thường lây lan nhanh vào tháng 9 đến tháng 11 hàng năm, đặc biệt là vào đầu năm học mới do vệ sinh cá nhân, môi trường chưa đảm bảo, đặc biệt là kỹ năng vệ sinh cho trẻ chưa thật sự nhuần nhuyễn.
Bệnh do vi trùng đường ruột Ente'virus (EV71) và Coxcakieruses gây ra, chủ yếu lây theo đường tiêu hoá. Điều đáng lo ngại là khoảng 21% trẻ mắc bệnh tay chân miệng năm nay do EV71 - chủng virus dễ gây biến chứng nặng và tử vong nhất.
EV71 là chủng virus có đặc tính lây lan nhanh, gây sốt cao, dẫn đến nhiều biến chứng nặng như thần kinh, tim mạch, phù phổi, sốc, suy tim và tử vong nhanh. EV71 gây biến chứng thần kinh cao gấp 5,1 lần so với nhiễm các virus đường ruột khác gây bệnh tay chân miệng. Đây cũng là loại virus có thể gây viêm não và các hội chứng não cấp, khiến bệnh nặng hơn.
Sau khoảng thời gian 24 giờ, virus sẽ đi đến các hạch bạch huyết xung quanh, từ đây chúng xâm nhập vào máu gây nhiễm khuẩn huyết trong một khoảng thời gian ngắn. Từ nhiễm khuẩn huyết, virus đến niêm mạc miệng và da.
Virus gây bệnh chủ yếu lây theo đường tiêu hoá và thường trải qua 3 giai đoạn: khởi phát (kéo dài 1-2 ngày), toàn phát (kéo dài 3-10 ngày) và lui bệnh (trẻ hồi phục trong 3-5 ngày nếu không có biến chứng).
Virus tay chân miệng lây lan rất nhanh qua đường tiêu hóa, các chất tiết từ mũi miệng, phân của trẻ bệnh.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới, nguy cơ lây lan mạnh nhất là trong tuần đầu tiên sau khi nhiễm bệnh. Bệnh lây truyền trực tiếp qua đường tiêu hóa khi ăn uống chung hoặc tiếp xúc với dịch tiết mũi họng lúc trẻ hắt hơi, ho. Vì vậy ở lớp học, trẻ nhiễm bệnh dễ dàng lây lan cho nhiều bạn khác. Nếu nhiễm bệnh, trẻ nên được cách ly ở nhà, không tới trường trong vòng 10-14 ngày đầu.
Virus tay chân miệng tồn tại 3-6 ngày trong cơ thể trẻ trước khi gây ra những triệu chứng đầu tiên. Sau khi khỏi bệnh, virus vẫn tồn tại trong đường hô hấp của bé 1-3 tuần, trong phân vài tuần đến vài tháng. Vì vậy, ngay cả khi khỏi bệnh, cha mẹ vẫn cần giữ gìn vệ sinh sạch sẽ cho bé, tránh để bé tiếp xúc nhiều với trẻ khỏe mạnh làm dịch nghiêm trọng hơn.
Để ngừa tay chân miệng, cha mẹ cần hướng dẫn trẻ thực hiện 3 sạch: ăn uống sạch, ở sạch, bàn tay và đồ chơi sạch.
Theo đó, phụ huynh cần tập cho trẻ thói quen rửa tay bằng xà phòng dưới vòi nước chảy nhiều lần trong ngày. Trước khi chế biến thức ăn, trước khi ăn/cho trẻ ăn, bế ẵm trẻ, sau khi đi vệ sinh, sau khi thay tã và làm vệ sinh cho trẻ, phụ huynh cũng cần phải vệ sinh tay sạch sẽ. Đồng thời, thực hiện ăn chín, uống sôi, vật dụng ăn uống phải đảm bảo được rửa sạch sẽ trước khi sử dụng, tốt nhất là ngâm tráng nước sôi.
Các bậc phụ huynh không nên mớm thức ăn cho trẻ, không cho trẻ ăn bốc, mút tay, ngậm đồ chơi, ti giả; cắt móng tay và chân cho trẻ sạch sẽ.
Đồ chơi, sàn nhà, khăn mặt cũng phải thường xuyên làm sạch bằng xà phòng, sau đó khử trùng bằng Chloramin B 5%. Việc tắm rửa và vệ sinh hàng ngày nên dùng xà bông, bởi sữa tắm không đủ khả năng diệt khuẩn. Phụ huynh tuyệt đối không cho trẻ dùng chung khăn ăn, khăn tay, vật dụng ăn uống, đồ chơi chưa được khử trùng; không cho bé tiếp xúc với trẻ bệnh khác hoặc người nghi ngờ mắc tay chân miệng.
Tay chân miệng hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và vaccine phòng bệnh. Theo dõi trẻ sát sao, vệ sinh thân thể đúng cách, bổ sung dinh dưỡng tăng sức đề kháng… là những việc mẹ nên làm.
Theo dõi bệnh: Cha mẹ nên theo dõi cơn sốt của trẻ, cho bé uống thuốc hạ sốt khi sốt trên 38,5 độ C theo chỉ dẫn của bác sĩ, chọn thuốc vị cam dễ uống nếu trẻ dễ nôn trớ. Liều đúng là 10-15 mg paracetamol/kg cân nặng mỗi lần. Ví dụ, trẻ nặng 10-15 kg sẽ dùng một gói thuốc hạ sốt Hapacol chứa 150 mg paracetamol. Phụ huynh chỉ lặp lại liều tiếp theo sau 4 giờ nếu trẻ còn sốt, tổng liều không quá 60 mg/kg trong 24 giờ. Trường hợp trẻ sốt cao không đáp ứng với paracetamol, phụ huynh cần dùng chế phẩm chứa ibuprofen.
Vệ sinh cơ thể: Phụ huynh cần cho trẻ tắm trong phòng kín gió với xà phòng sát khuẩn vì sữa tắm không đủ khả năng diệt khuẩn. Ngoài ra, trẻ cần được vệ sinh răng lưỡi hàng ngày bằng nước muối để tránh bội nhiễm.
Tránh bọc bé trong chăn kín, kiêng gió và ánh nắng mặt trời là điều phụ huynh nên làm bởi chúng sẽ khiến bệnh nặng hơn. Một số cha mẹ sốt ruột chọc vỡ bóng nước, đây là điều không nên làm bởi chúng sẽ dần xẹp xuống và mất đi.
Bên cạnh đó, các loại quần áo, tã lót, khăn… của trẻ bị bệnh tay chân miệng sau khi giặt sạch bằng xà phòng cần sát khuẩn bằng nước sôi hoặc nước có pha hóa chất Cloramin B và không giặt chung với quần áo của trẻ không mắc bệnh.
Dinh dưỡng: Trẻ loét miệng cần ăn thực phẩm mềm mịn, mát lạnh tạo cảm giác dễ chịu như cháo, sữa, sữa chua, nước ép hoa quả… Trẻ mắc chân tay miệng thường rất biếng ăn, vì vậy phụ huynh nên chia thành nhiều bữa. Trẻ còn bú mẹ thì cần tăng số cữ vì mỗi lần bé bú ít đi. Sau khi ăn, bé nên súc miệng sạch sẽ và nghỉ ngơi 3-4 giờ mới ăn bữa khác. Thực phẩm cay, nóng, cứng hay nước nóng hoặc quá lạnh cũng làm trẻ thêm đau miệng và dễ viêm loét nên cha mẹ cần đặc biệt lưu ý.
Thăm khám y tế: Phần lớn trẻ mắc tay chân miệng sẽ khỏi trong vòng 7-10 ngày mà không cần điều trị. Song phụ huynh cần đưa bé đến bệnh viện ngay nếu trẻ sốt cao trên 39 độ C, kéo dài hơn 48 tiếng và không đáp ứng với thuốc hạ sốt chứa paracetamol, quấy khóc liên tục, khó ngủ hoặc ngủ li bì, giật mình khi ngủ, chới với, run giật tay chân, nôn ói nhiều, bỏ bú, yếu liệt tay chân...
Nếu để trễ 6-12 tiếng, bệnh có thể trở nặng, trẻ lừ đừ, run chân tay, trợn mắt, rung giật cơ, tim nhanh, mạch nhanh, thở nhanh và có thể gây nên nhiều biến chứng nguy hiểm như viêm não, viêm cơ tim, phù phổi cấp, dẫn đến tử vong.